W polskim systemie prawnym w dalszym ciągu brak jest wystarczających rozwiązań dotyczących sukcesji w biznesie. Należy zauważyć, że ewentualny konflikt między spadkobiercami mógłby przekreślić rozwój działającej od wielu lat firmy rodzinnej.
Uchwalona w 2018 r. ustawa o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej i innych ułatwieniach związanych z sukcesją przedsiębiorstw, tylko częściowo pomaga rozwiązać powyższy problem. Zgodnie bowiem z art. 1 dotyczy ona wyłącznie zarządzania przedsiębiorstwem po śmierci przedsiębiorcy, który we własnym imieniu wykonywał działalność gospodarczą na podstawie wpisu do CEIDG, a także kontynuowania tej działalności z wykorzystaniem tego przedsiębiorstwa. Co zaś z dużymi i średnimi podmiotami? Czy obecne rozwiązania są dostosowane do zmieniających się realiów gospodarczych?
Realizacja przedsięwzięć mimo zmian pokoleniowych
We wrześniu 2019 r. Ministerstwo Przedsiębiorczości i Technologii (dziś Rozwoju) opublikowało tzw. Zieloną księgę dotyczącą fundacji rodzinnej. Jak podkreślono, fundacja rodzinna wzorowana jest na instytucji anglosaskiego funduszu powierniczego (ang. trust). Ministerstwo zauważa, że wskazany instrument prawny ma umożliwić niezakłóconą przez zmiany pokoleniowe kontynuację realizacji przedsięwzięć gospodarczych oraz pozwolić na zaplanowanie wielopokoleniowej sukcesji majątku, w skład którego wchodzą przedsiębiorstwa czy udziały w spółkach handlowych. Instytucja ta, w kształcie określonym w Zielonej Księdze, była wzorowana na rozwiązaniach funkcjonujących m.in. w Austrii, Szwajcarii, Niemczech i Holandii.
Jak działa fundacja rodzinna?
W polskim prawie dotychczas nie było możliwe założenie fundacji w celach prywatnych, tzn. w celach innych niż wskazane w art. 1 ustawy o fundacjach, czyli społecznie lub gospodarczo użytecznych, zgodnych z podstawowymi interesami Rzeczypospolitej Polskiej, w szczególności takich, jak: ochrona zdrowia, rozwój gospodarki i nauki, oświata i wychowanie, kultura i sztuka, opieka i pomoc społeczna, ochrona środowiska oraz opieka nad zabytkami. Ustawodawca nie zdecydował się na dodanie nowych przepisów do obowiązującej już ustawy o fundacjach, zamiast tego Ministerstwo przygotowuje obecnie odrębny projekt ustawy, mający stanowić kompleksową regulację dotyczącą fundacji rodzinnych.
Fundacja rodzinna posiadałaby osobowość prawną, a jej siedziba musiałby znajdować się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Do jej powstania wymagany byłby wpis do rejestru stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji, fundacji rodzinnych oraz samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej Krajowego Rejestru Sądowego. Utworzenie fundacji następowałoby na podstawie aktu założycielskiego, sporządzonego przez notariusza, albo testamentu, obejmującego oświadczenie o utworzeniu fundacji rodzinnej. Kancelaria zajmująca się fundacjami może zaoferować pomoc w dopełnieniu wszystkich formalności niezbędnych do prowadzenia tego typu działalności.
Głównym elementem odróżniającym ,,zwykłe fundacje’’ od fundacji rodzinnych byłby cel działalności. W Zielonej księdze podkreślono, że celem działalności fundacji rodzinnej miałoby być zarządzanie majątkiem i jego ochrona, zgodnie z wolą określoną przez fundatora w statucie, w tym zapewnienie środków dla grupy beneficjentów. Majątek fundacji mogłyby stanowić wszelkie aktywa, w tym środki pieniężne, papiery wartościowe, rzeczy ruchome i nieruchomości przeniesione na własność fundacji rodzinnej, udziały i akcje w spółkach kapitałowych oraz w podmiotach zagranicznych. Krąg beneficjentów fundacji rodzinnej oraz zakres ich uprawnień ustalałby fundator. Beneficjentom przysługiwałoby roszczenie dotyczące aktywów lub zysku fundacji rodzinnej albo innej korzyści o charakterze niepieniężnym.
Oznacza to w praktyce, że fundacja rodzinna stanowiłaby swego rodzaju podmiot, na który fundator mógłby przenieść udziały, akcje lub inne składniki majątku, a zarządzanie fundacją mógłby powierzyć członkom rodziny, swoim potomkom lub, w zależności od preferencji, profesjonalnym menadżerom.
Organy Fundacji
Fundacja posiada zarząd reprezentujący ją na zewnątrz oraz odpowiadający za realizację jej celów i gospodarowanie majątkiem. Ministerstwo Rozwoju wydaje się podzielać pogląd, aby beneficjent mógł być jednocześnie członkiem zarządu, jednakże opowiada się za zakazem łączenia funkcji w organach fundacji rodzinnej przez beneficjentów.
Organ nadzoru stanowiłaby tzw. Rada protektorów. W projekcie ustawy, wzorem rozwiązań innych państw europejskich, zrezygnowano jednak z wymogu kolegialności organu nadzoru. Powołania i odwołania protektora albo członków rady protektorów miałby dokonywać fundator, a po jego śmierci osoba wskazana w statucie.
Czy Fundacja rodzinna będzie mogła prowadzić działalność gospodarczą?
W Raporcie z konsultacji Zielonej księgi fundacji rodzinnej przyjęto stanowisko, że fundacja rodzinna nie powinna prowadzić działalności gospodarczej, ale pozostać tzw. „inwestorem pasywnym”, realizującym przedsięwzięcia gospodarcze przy użyciu innych podmiotów prawa, w których posiada np. udziały, akcje.
Czy beneficjent Fundacji rodzinnej powinien mieć prawo do zachowku?
Ministerstwo Rozwoju rozważa wariant zaliczania świadczeń z fundacji rodzinnej na poczet zachowku lub wprowadzenie kompleksowego mechanizmu – w uzasadnionych przypadkach – wypłaty zachowku w wysokości i terminach pozwalających utrzymać fundacji rodzinnej płynność finansową i realizować wyznaczone jej cele.
Adw. Magdalena Wegner
